Blockchain Dünyasında Yönetişim Modelleri ve Covalent
Yönetim — Yönetişim Nedir?
Temel olarak açıklarsak, ”Yönetim” her kullanıcı veya katılımcının uymayı kabul ettiği bir yapıdır. Kullandığımız her şey bir tür yönetişim altındadır diyebiliriz. Yönetişimin temel amacı, kullanıcının veya katılımcının ihtiyaçlarını mümkün olan en verimli şekilde mevcut kaynaklarla karşılamak ve yapının uzun vadeli sürdürülebilirliğini sağlamaktır. Gerçek dünyada veya dijitalde olsun, bu durum her tür grup için geçerlidir . Bu nedenle bahsettiğimiz yapı büyüdükçe yönetişim giderek daha vazgeçilmez hale gelir.
Yönetişim Teknikleri
Günümüzde kullanılan farklı yönetişim teknikleri vardır, ancak hepsi temelde iki ana türden doğmuştur.
1.Doğrudan Yönetişim
Adından da anlaşılacağı gibi, saf anlamıyla doğrudandır. Her katılımcı veya kullanıcı, her kararı doğrudan oylayacaktır.
2.Temsilci Yönetişim
Bu modelde, tüm kullanıcılar veya kişiler, kendi adlarına tüm yönetim kararlarını alacaktır. Yeni kurallar üzerinde oy verecek ve bunları uygulayacak birkaç kişiyi temsilcisi olarak seçerler.
Blockchain Yönetişimi Nedir?
Çoğu şirket ve yönetim birimi doğası gereği merkezileştirilmiştir, bu nedenle onları genellikle yönetim kurulu gibi yapılar yönetir. Diğer taraftan blockchain çok sayıda parametre ve özelliğe sahip merkezi olmayan bir yapıdır. Bu, daha iyi kullanıcı yararı ve kullanıcı kontrolü sağlamak için her zaman kullanıcının ihtiyacına göre uyarlanmaya ve ayarlanmaya çalışılması gereken sürekli gelişen bir sistemdir. Bu nedenle, blok zincirinin değişen zamanlara ve gereksinimlere nasıl adapte olabileceği mekanizmaya blok zinciri yönetişimi denir. Başlangıçta blok zinciri, küçük kullanıcı tabanı göz önüne alındığında, yönetişimden bağımsız bir sistemdi. Ancak boyut ve karmaşıklık arttıkça, yönetişimin kaçınılmaz olduğu anlaşıldı.
Blockchain Yönetişiminin Önemi?
Blockchain yönetişimi söz konusu olduğunda uyarlanabilirlik ve yükseltilebilirlik iki önemli özellik haline gelir. Birçok uzmana göre, bir blockchain ağının devam eden gelişimin ortasında gelişme ve yükseltme yeteneği, güncel ve rekabetçi kalmak için önemli bir farklılaştırıcıdır.
Yönetim veya Yönetişim adını ne dersek diyelim merkezi kurum yada kuruluşlarda çok önem verilen bir konudur. Öyleki şirketler yöneticilerini bazen şirket sahibi yerine liyakata dayalı seçerler. Blockchain sistemlerinde ise merkeziyetsiz bir yapı söz konusu olduğu için yönetişim çok önemli ve üstünde durulması gereken bir konudur. Çünkü merkezi yapılar gibi sistemi yönetecek bir kurul veya ekip yoktur. Aksine merkezi olmayan yapılarda Ekosistemin tüm bileşenleri farklı parametrelerce yönetici konumunda olabilir. Bu sebeple Blockchain yönetişiminde güvenilir, adaletli ve şeffaf bir yapı ortaya çıkar. Bu sebeplerce merkezi yapılardaki güvenilmez, şeffaf olmayan ve adaletsiz yönetişim süreçlerinin yanında Blockchain sistemlerin yönetişim şekilleri çok önemlidir.
Blockchain Yönetişiminden Kim Sorumludur?
Blok zinciri yönetişimi genellikle dört merkezi topluluğu içerir, ancak her birinin ne dereceye kadar dahil olduğu blok zincirinden blok zincirine değişir. Bu topluluklar aşağıdaki gibidir :
1.Çekirdek geliştiriciler: Blok zincirinin temelini oluşturan ana kodu korumaktan sorumludurlar. Merkezi kodu değiştirmek için kod ekleyip çıkarabilirlerse de, bunu ağ genelinde yürürlüğe koyamazlar.
2.Düğüm operatörleri: Blok zinciri defterinin tam bir kopyasına sahip oldukları ve bunu bilgisayarlarında çalıştırdıkları için, özelliği kendi düğümlerinde uygulayıp uygulamayacaklarına karar verebilirler. Kod geliştiricileri, sağlanan özellikler üzerinde anlaşmak için düğüm operatörlerine bağımlıdır.
3.Token Sahipleri: Bunlar, blockchain tokenını tutan kullanıcı ve varlıklardır. Çeşitli blok zincirlerine bağlı olarak, hangi özelliğin uygulanacağına, fiyat belirleyeceğine vb. ilişkin çeşitli derecelerde oy hakkına sahiptirler. Genel olarak, yatırımcılar ana token sahibi topluluğun önemli bir bölümünü oluşturur.
4.Blockchain Ekibi: Çeşitli roller üstlenen bir firma veya kar amacı gütmeyen bir kuruluş olabilir. Birincil rol, fonu ve proje geliştirmeyi yönlendirmektir. Ayrıca , kod geliştiriciler ve düğüm operatörleri ile müzakere etmek ve genellikle bir pazarlama rolü üstlenmek için daha geniş yatırımcı ve destekçi topluluklarını temsil ederler. Örneğin, Bitcoin ve Ethereum’un her birinin bir temeli varken , Ripple bir şirket tarafından yönetilen bir proje örneğidir.
Blockchain Yönetimlerinin Unsurları
Yönetişim yöntemlerinin kategorize edilmesinin birçok yolu vardır. Blok zinciri söz konusu olduğunda, birincil kategorileri belirlemek, etkili bir blok zinciri yönetişim yapısını değerlendirmek ve geliştirmek için çok önemlidir. Tipik organizasyonların mevcut yönetişimiyle karşılaştırıldığında, blok zinciri yönetişimiyle alakalı olan dört kategori düşünebiliriz. Bunlar Uzlaşma, Teşvikler, Bilgi, Yönetim Yapısı şeklinde gruplanabilir.
Blockchain Yönetişim Stratejileri: Zincir Dışı ve Zincir İçi
Blockchain teknolojisi oldukça yenidir ve bu nedenle Bitcoin dışında kesin atış stratejileri yoktur. Dolayısıyla, daha geniş anlamda, blok zinciri yönetişimi iki türe ayrılabilir.
1.Zincir Dışı Yönetişim
Zincir dışı yönetişim, genellikle bir blok zinciri topluluğu, örneğin çekirdek geliştiricileri, madencileri, kullanıcıları ve iş organizasyonları arasında bir denge sağlar. Bitcoin ve Ethereum bu yönetişim modelini takip ediyor.
Bu tür yönetişim modeli, geleneksel yönetişim yapısına benzer. Ancak geleneksel yönetişim modelleriyle bazı benzerlikler ve bazı farklılıklar vardır.
Zincir dışı model nispeten merkezileştirilmiştir. Yani kararlar birkaç kişi tarafından alınır. Pek çok ana akım kullanıcı, teknik bilgi veya mali güç eksikliği nedeniyle karar vermede söz hakkına veya yeterli etkiye sahip değildir. Bu, daha önce tartıştığımız Doğrudan Yönetişime benziyor ve bu nedenle, pek çok kişi Doğrudan yönetişimin blok zinciri sürdürülebilirliği için bir tehdit oluşturduğuna inanıyor.
Bununla birlikte, farklılıklar, merkezi olmasına rağmen, zincir dışı yönetişimde geleneksel yapılardan çok daha fazla esneklik sunması gerçeğinde yatmaktadır. Örneğin sert çatalı ele alalım. Bir kullanıcı hangi blok zincirini takip edeceğini seçmekte özgürdür. Merkezileştirilmiş yapı tarafından karar verilen yeni ayrılmış zincir veya eski klasik protokolü kullanmaya devam edin. Orijinal zincir protokolünün bölünmesinin bedeli, endüstrilerdeki veya hükümetteki geleneksel yönetişim senaryolarına kıyasla çok daha düşüktür.
Zincir Dışı Yönetişim Stratejisini Belirleyen Bileşenler
1.1.Uzlaşma:
Zincir dışında, toplumdaki liderler genellikle kararı alır. Bitcoin durumunda, Bitmain gibi büyük madencilik oyuncuları, çekirdek geliştiriciler ve ticari varlıklar birbirleriyle etkileşime girer ve genel bir fikir birliğine varır .
1.2.Teşvik:
Harika bir motive edici olmasına rağmen, teşvik türü, Zincir Dışı projelerin farklı kuruluşları veya toplulukları için değişiklik gösterir. Madenciler ücretlerin peşindeyken, geliştiriciler ağ değişikliğinin kontrollü bir şekilde dahil edilmesini ve artan başarısını isterler ve diğer yandan işletmeler kendileri için en iyi olanı ararlar. Bu farklı teşvik, hard fork ile sonuçlanan sorunlara yol açma potansiyeline sahiptir. Kötü şöhretli Bitcoin Cash hard fork’u öncelikle teşvik sorunlarından kaynaklanıyordu.
1.3.Bilgi:
Bitcoin ve diğer halka açık blok zincirleri hakkındaki bilgiler benzersiz bir önermedir. Bitcoin’in doğal şeffaflığı ve güvenilmez, merkezi olmayan doğası, hükümetler veya büyük şirketler tarafından kullanılamayan platformun mekaniğine dair içgörüler sunar. Bu şeffaflık son derece yararlıdır, ancak ağ etkileri yerleşik konumları sağlamlaştırdığında farklı tarafların kutuplaşmış teşviklerini de tetikleyebilir. Bilgi blok zincirlerinde mükemmel değildir, ancak geleneksel yönetişim modellerinden çok daha iyidir ve İnternet üzerindeki bilgilerin dağılımını yeniden tanımlayabilir.
1.4.Yönetim Yapısı :
Tipik Teknoloji firmaları ve diğer medya kuruluşları kadar merkezileştirilmemiş olsa da, zincir dışı yüksek düzeyde bir merkezileştirme içerir. Onu geleneksel yönetişim yapısının hiyerarşik yapısından ayıran şey, teknik olarak bilgili geliştiricilerin geliştirme kararına katkıda bulunma yeteneğidir. Bunun harika bir örneği, Bitcoin’in BIP öneri mekanizması olacaktır.
2.Zincir İçi Yönetişim
Zincir İçi Yönetişim, blok zinciri yönetişim yapılarındaki en son giriştir ve diğer Zincir Dışı yöntemlerin aksine, açıkça blok zinciri için oluşturulmuştur. Doğası gereği çok daha demokratik olan Zincir İçi yönetişim yöntemi, oyuna bazı büyüleyici, gelecek vaat eden ancak kutuplaştırıcı kavramlar sunar.
Zincir İçi yönetiminde doğrudan demokrasi, bir ağın özel gereksinimlerine göre optimize edilebilen blockchain’in yerleşik oylama mekanizması sayesinde elde edilir. Burada düğüm operatörlerinin yönetişime katılımının tamamen gereksiz hale geldiğine dikkat edin, çünkü sadece zincir üzerindeki süreci takip etmeleri gerekiyor. Bu, varsayılan kararları güçlü kılar ve hard forktan kaçınmak için daha yüksek bir şans sağlar.
2.1.Uzlaşma:
Zincir İçi yönetişim modelindeki blockchain protokolü, doğrudan bir oylama mekanizması aracılığıyla fikir birliğine varılmasına izin verir . Bu fikir birliği yöntemi, her bir blok zinciri ihtiyacına uyacak birkaç küçük optimizasyonla doğrudan demokrasiyi andırıyor.
Oylama sonuçları algoritmik olarak yönetilir ve bunların otomatik yürütülmesi doğrudan protokole yerleştirilir. Bu, yönetişim için tamamen yeni bir fikir birliği biçimidir. Bu nedenle başarılı olup olmadığını değerlendirmek için yeterli zamanı olan gerçek bir kullanım durumu yoktur.
2.2.Teşvikler:
Zincir İçi yönetişim modelindeki teşvikler, Zincir Dışı modelinkinden çok farklıdır. Zincir İçi yönetiminde karar verme gücü geliştiricilerden ve madencilerden genel kullanıcılara aktarılır. Demokrasi elde edilirken, şimdi bu yöntemin blok zincirinin gelişimini doğru yönde yönlendirmede ne kadar etkili olacağı, tıpkı doğrudan demokraside bahsedilen eksilerden biri gibi, sorgulanmaktadır.
Oyun sırasında farklı teşviklerle, kullanıcılar arasında çıkar çatışması ortaya çıkması kaçınılmazdır. Çoğu kullanıcının kesin olarak sahip olamayacağı uygun teknik bilgi olmadan, kullanıcılar platformun çıkarına en iyi şekilde karar vermeyebilir.
2.3.Bilgi:
Zincir İçi sistemdeki bilgilere ilişkin şeffaflık, Zincir Dışı yönetişimde sunulandan çok daha iyidir. Bitcoin’in gelişmiş şeffaflığı ile BIP önerisi dışında, Zincir Dışı yönetişim yapısında benzer bir şeffaflık seviyesi sunan başka hiçbir blok zinciri yoktur.
2.4.Yönetim Yapısı:
Bu, Zincir İçi Yönetişim modelinin şaşırtıcı bir özelliğidir. Yönetişim görevi blok zincirinin kendisi üzerinde yürütülür. Belirtildiği gibi, fikir birliği merkezi olmayan bir oylama mekanizmasıyla elde edildiğinden, blok zincirinin Zincir dışı muadillerine göre çok daha uyarlanabilir ve esnek olmasını sağlar.
Burada, blok zincirinin nasıl çalıştığına ilişkin protokoller, yerleşik yeteneklere ve modifikasyonlar için yazılmış prosedürlere sahip zincir içi akıllı sözleşmelerde saklanır. Blok zincir işleminin kuralları, blok zincirinin kendisinde saklanır..
Bir grup veya topluluk boyutu büyüdükçe, demokrasilerin, insanların duygusal veya bencil doğası nedeniyle başarısız olmaya başladığını gördük. Bu, Zincir İçi yönetişim mekanizması için büyük bir risk oluşturmaktadır.
DeFi Dünyasında Yönetişim Modelleri
Son dönemde blockchain ekosisteminde yoğun olarak Ethereum tabanlı DeFi(Merkeziyetsiz Finans) projeleri ve uygulamalarında sıklıkla yönetişim kavramını gördük.
Popüler veya popüler olmayan DeFi projelerinin hemen hemen hepsi Governance(Yönetişim) kavramına çok önem veriyorlar. Yönetişim modeli olarak çok fazla parametre kullanıyorlar.
Şu anda governance, büyük DeFi protokollerinin çoğunda değişiklikleri yönlendiriyor. Belirteç sahipleri, bir protokolün hazine fonlarını nasıl tahsis etmesi gerektiğine ilişkin önermelerden, Bileşik Finans’ta bir varlığın bir kullanıcının bu varlığı teminat olarak gönderirken ne kadar borç alabileceğini belirleyen bir teminat faktörünü değiştirmek gibi daha spesifik ayrıntılara kadar uzanan tekliflere oy verebiliyorlar. Kullanıcılar, yönetim güncellemelerini takip ederek DeFi protokollerinde yapılacak büyük değişiklikleri açıkça görebiliyorlar.
Ayrıca, özellik değişiklikleriyle ilgilenen kullanıcılar, yönetişim sürecinde birçok güncellemeye oy verilmesi gerektiğinden, protokol için hangi değişikliklerin hazır olduğunu görebiliyorlar. Aktif kullanıcılar, protokolün geleceğinde hangi özelliklerin bulunduğunu etkileyebilir durumdalar.
Covalent Yönetişim Modeli
CQT(Covalent Query Token) belirteci, token sahiplerinin ağ özelliklerine oy vermesine izin vererek, Covalent ekibinin ağdaki verilerin yönetimi, depolanması ve aktarılması için önemli bir oyuncu olma ihtiyacını ortadan kaldırmak için kademeli olarak kullanılacaktır. Bunun yanında, ücret modelleri, alıcılar ve satıcılar arasındaki etkileşimin doğası ve ağda satılan veri çeşitliliği hakkında tek bir tarafın karar vermesine gerek kalmadan karar verebilen birden fazla veri sağlayıcısından oluşan bir ekosisteme sahip olacaklar. (Şüpheye mahal vermemek için, oy hakkı yalnızca Covalent Ağı’nın özelliklerine oy vermekle sınırlıdır; oy hakkı CQT sahiplerine Ağı, bağlı kuruluşlarını veya varlıklarını geliştiren herhangi bir kuruluşun işleyişi ve yönetimi için oy kullanma hakkı vermez ve bu işletmelerin hiçbirinde öz sermaye payı teşkil etmez). Bu, projenin ilk aşamalarında veri sağlayan ağdaki satıcılara jeton vermemizin nedeninin bir parçasıdır. Ağ için net fayda sağlayanları teşvik ederek, piyasayı yönetmek için dünyanın en iyi veri sağlayıcılarından oluşan bir topluluk oluşturuyoruz.
Covalent Projesinde Yönetişim modelini ve araçlarını whitepaper’da böyle anlatılmış. Dolayısıyla Covalent Yönetişim Modelinin resmi belirteçleri olan CQT(Covalent Query Token) üzerine inşaa edildiği açıkca görülüyor.
Covalent için Yönetişim Önerileri
Oylama
Covalent’in API için Sınıf-A ve Sınıf-B endpoint’leri için gelecek yeni veri çekme özellikleri, güncellemeler, parametreler, akıllı sözleşme güncellemeleri CQT belirteci sahiplerine manuel olarak oylanabilir.
Teklifler
Kullanıcılar yada CQT belirteç sahipleri Covalent ağı, Covalent API için yeni özellik, Staking, Rewards veya farklı teknik konularda teklif verebilmelidir.
Tartışma
Kullanıcılar yada CQT belirteç sahipleri Covalent ağına gelecek güncellemeler, Covalent API’a eklenecek yeni özellikler, Ekosistem ödülleri, Website, Sosyal Medya Yönetimi, Topluluk Kanalları hakkında söz söyleyebilmeli ve birbirleriyle tartışabilmelidir.
Süreçler
Covalent’in farklı projelerle partnerlik, token dağıtımı, topluluk ödülleri, farklı milletlere yayılımı, staking gelirleri gibi süreçlerin yönetiminde CQT token sahipleri görev alabilirler.
Snapshot Nedir?
Snapshot, Yearn.finance, SushiSwap, Balancer, Aave, Cream ve diğerleri dahil olmak üzere bir dizi merkezi olmayan finans projesi için bir ‘hizmet olarak yönetim’ sağlayıcısıdır. Yönetişim önerileri oluşturmak için basit bir arayüz sağlar ve kullanıcıların cüzdanlarını ve içerdiği yönetişim belirteçlerini bağlayarak bunlara oy vermelerini sağlar. Ancak gerçek oylama süreci, gaz maliyetlerinden ve karmaşıklıktan tasarruf etmek için zincir dışı gerçekleştirilir.
Anlık görüntü teklifleri bağlayıcı değildir. Projeler için ekip üyelerinin ve çok imzalı anahtar sahiplerinin teklifleri yürütmesi beklenir, ancak süreç tamamen onların iyi niyetine bağlıdır. SafeSnap, yönetim oylaması geçtikten sonra teklifi etkinleştirecek işlemleri otomatik olarak yürütme seçeneğini sunarak bunu değiştirir.
SafeSnap, zincir dışı oylamanın sonucunu doğrulamak için Reality.eth kitle kaynaklı oracle’ı kullanır. Oracle tarafından doğrulandıktan sonra, belirli değişikliği tetikleyen işlem herkes tarafından tetiklenebilir. Manuel müdahale gerekliliği, akıllı sözleşme sınırlamaları tarafından verilen bir tasarım gerekliliğidir.
